Waarom het vrijgeven van patenten voor coronavaccins niet gaat helpen

De regering van de Amerikaanse president Joe Biden kondigde woensdag aan voorstander te zijn van het vrijgeven van de patenten voor coronavaccins.

Het idee werd oorspronkelijk geopperd door India en Zuid-Afrika, namens een groep van zo’n 60 landen.

De Europese Unie heeft aangegeven erover in gesprek te willen, zo meldt de BBC. Duitsland, de thuishaven van de succesvolle vaccinproducent BioNTech, is tegen het voorstel.

Door het voorstel te steunen, komt Biden een belofte uit zijn verkiezingscampagne na. Maar zijn steunbetuiging zorgt voor de nodige ophef in de geneesmiddelenindustrie.

Het voorstel om patenten van coronavaccins vrij te geven, zou andere landen in staat stellen vaccins van Janssen, Pfizer en Moderna te kopiëren zonder bang te hoeven zijn voor sancties van de Wereldhandelsorganisatie.

Verscheidene lobbygroepen van biotech- en farmaceutische bedrijven stellen dat het besluit schadelijk kan zijn voor bedrijven in de geneesmiddelenindustrie.

Lees ook: VS wil patenten op coronavaccins vrijgeven om ontwikkelingslanden te helpen – dat kost Big Farma miljarden

Patenten maken het riskante en dure ontwikkelingsproces van geneesmiddelen de moeite waard, omdat ze een bedrijf het recht geven om als enige het product gedurende een aantal jaren te verkopen. Gedurende die periode kunnen de farmaceuten relatief hoge prijzen rekenen. Wanneer het patent verloopt, kunnen concurrenten hun eigen versies maken.

Experts vertelden aan Insider dat zelfs als de Wereldhandelsorganisatie iedereen toestaat coronavaccins te kopiëren, dit weinig effect zal hebben op de internationale productie en distributie van vaccins. Er zou bijvoorbeeld nog steeds een gebrek zijn aan goed opgeleide werknemers om de vaccinproductie op te schalen. Ook speelt er bij patenten meer dan de beschikking over een 'ingrediëntenlijst' van een vaccin.

CEO Stephane Bancel van biotechbedrijf Moderna zei donderdag tijdens de presentatie van de eerstekwartaalcijfers dat het omzeilen van de patenten ineffectief zou zijn. Coronavaccins zijn namelijk zo nieuw dat er geen ongebruikte productielocaties of werkloze, geschoolde arbeidskrachten zijn die klaarstaan om in actie te komen.

“We zagen het nieuws gisteravond en ik heb er geen minuut van wakker gelegen”, zei Bancel.

Bij mRNA-vaccins draait het om de details

De vaccins van Moderna en Pfizer/BioNTech maken gebruik van ‘messenger-RNA’ (mRNA) om het immuunsysteem te instrueren hoe het coronavirus moet worden bestreden.

Moderna en Pfizer waren in staat hun vaccins in minder dan een jaar tijd op de markt te brengen. Maar het kost andere bedrijven, die ook ervaring met mRNA hebben, aanzienlijk langer.

De Duitse geneesmiddelenproducent CureVac heeft nog steeds geen internationale vergunning aangevraagd voor zijn coronavaccin. mRNA-bedrijven Arcturus Therapeutics en Translate Bio zijn nog vele maanden, zo niet een jaar, verwijderd van het afronden van hun klinische tests.

Veel aspecten van de vaccins van Pfizer en Moderna zijn al vrij verkrijgbaar, zonder enige vorm van patent. Maar dat betekent niet dat ze makkelijk na te maken zijn.

“Het gaat niet alleen om het intellectuele eigendom”, zegt Tinglong Dai, een gezondheidsspecialist die werkt bij de Johns Hopkins University. “Het gaat om de technische knowhow, de expertise.”

Neem de RNA-sequentie die Moderna gebruikt voor haar vaccin – die is online, openbaar beschikbaar.

Maar om een vaccin te krijgen, moet je een reactie op gang brengen waarbij ongewenste bijproducten worden verwijderd via een filterproces. Het is vergelijkbaar met het maken van bouillon: je vult een pan met water, groenten en botten. Als je klaar bent, moet dat allemaal verwijderd worden, zodat je alleen de vloeibare bouillon overhoudt.

Dit proces wordt zuivering genoemd. En juist hier komen specifieke toepassingen om de hoek kijken die bepalen hoe het eindproduct eruitziet.

“Het vrijgeven van patenten is als het openbaar maken van een ingrediëntenlijstje van een chef-kok. Je kunt er precies achter komen waar ze hun truffels en varkensvlees vandaan halen, maar je zult nooit hun menu kunnen namaken”, zegt Jacob Becraft, CEO of mRNA-startup Strand Therapeutics.

Tekort aan wetenschappers en laboratoria

Volgens experts was het een ander verhaal geweest als de Amerikaanse regering vorig jaar afspraken had gemaakt met Moderna en andere bedrijven om hun wetenschappelijke kennis te delen.

Het opleiden van wetenschappers en het opzetten van nieuwe laboratoria kan volgens Dai gemakkelijk een jaar of twee duren. “Ik denk wel dat de overdracht van technologie nuttig is, maar het had vorig jaar al moeten gebeuren”, zegt hij.

Nieuwe vaccinproducenten zullen pas in 2022 van de opschorting van coronapatenten kunnen profiteren.

Bovendien hebben vaccinmakers zoals Moderna en Pfizer al contracten afgesloten met de bedrijven die grondstoffen leveren en hun vaccins distribueren, signaleerde analist Umer Raffat van adviesbureau Evercore deze week.

Volgens Dai is het op dit moment effectiever als regeringen gevestigde ontwikkelaars – Moderna, Pfizer, Janssen en AstraZeneca – betalen om andere farmaceuten als partner te betrekken bij de productie van coronavaccins.

Lees meer over coronavaccins:

• Vaccin AstraZeneca waarschijnlijk niet meer nodig na half mei: genoeg alternatieven voor Nederland
• EMA: Voordeel vaccin AstraZeneca belangrijker dan risico op bijwerking – dat geldt voor alle volwassenen, ook voor mensen onder de 60 jaar
• In de VS zijn er steeds minder mensen die zich nog willen laten vaccineren – dat is niet gunstig voor de groepsimmuniteit
• Zeer zeldzame bijwerking coronavaccin Janssen moet in bijsluiter, zegt EMA – voordelen vaccin blijven groter dan nadelen
• Zelf een coronavaccin kiezen kan pas als de schaarste voorbij is – dat duurt nog tot juni of juli